ΗΠΑ Vs Ιράν: Πώς ξεκίνησε η κόντρα ανάμεσα στις δυο χώρες που απειλεί με Γ' Παγκόσμιο Πόλεμο

Η ένταση μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Ιράν βρίσκεται στο επίκεντρο της παγκόσμιας προσοχής, καθώς οι εξελίξεις από τη Μέση Ανατολή εγείρουν ανησυχίες για μια ευρύτερη πολεμική σύγκρουση. Για να κατανοήσουμε όμως τη σοβαρότητα της κατάστασης, απαιτείται μια αναδρομή στις πολυσύνθετες και ιστορικές ρίζες αυτής της αντιπαράθεσης που ξεπερνά τα σύνορα της σημερινής πολιτικής.

Η Αφετηρία της Δυσαρέσκειας: Το πραξικόπημα του 1953

Η αμερικανοϊρανική κόντρα ξεκινά ουσιαστικά με το αποκαλούμενο «πραξικόπημα του 1953» (επίσημα Επιχείρηση Ajax), μια μυστική επιχείρηση που οργάνωσαν οι μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ (CIA) και της Βρετανίας (MI6). Στόχος ήταν η ανατροπή της δημοκρατικά εκλεγμένης κυβέρνησης του πρωθυπουργού Μοχάμεντ Μοσάδεγκ.

Ο Μοσάδεγκ είχε προχωρήσει στην εθνικοποίηση της βρετανικής εταιρείας πετρελαίου Anglo-Iranian Oil Company (μετέπειτα BP), κίνηση που προκάλεσε μεγάλη δυσαρέσκεια στις δυτικές δυνάμεις. Η ανατροπή του Μοσάδεγκ και η επαναφορά του σάχη Μοχαμάντ Ρεζά Παχλαβί σφράγισαν την αρχή μιας σχέσης βασισμένης σε στρατηγικά και οικονομικά συμφέροντα, αλλά και έντονες αντιπαλότητες.

Η στήριξη που παρείχαν οι ΗΠΑ στον σάχη για τη διατήρηση της εξουσίας του, με απόλυτη καταστολή των πολιτικών αντιπάλων, δημιούργησε βαθιά ρήγματα στην ιρανική κοινωνία, τροφοδοτώντας το μίσος κατά της Δύσης.

Η Ισλαμική Επανάσταση του 1979: Ρήξη και νέα εποχή

Η συσσώρευση κοινωνικών και πολιτικών εντάσεων οδήγησε το 1979 στην Ισλαμική Επανάσταση, που ανέτρεψε τον σάχη και εγκαθίδρυσε μια θεοκρατική δημοκρατία υπό τον Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί.

Η επανάσταση δεν ήταν απλώς αλλαγή καθεστώτος, αλλά θεμελιώδης ρήξη με την αμερικανική πολιτική και επιρροή στη Μέση Ανατολή. Η κατάληψη της αμερικανικής πρεσβείας στην Τεχεράνη το Νοέμβριο του 1979, με την κράτηση 52 Αμερικανών ομήρων για 444 ημέρες, αποτέλεσε τη σημαντικότερη σύγκρουση, καταγράφοντας μία από τις μεγαλύτερες κρίσεις στην ιστορία των διπλωματικών σχέσεων.

Από τότε, οι ΗΠΑ και το Ιράν βρίσκονται σε διαρκή κατάσταση ψυχρού πολέμου, με πολυάριθμες εντάσεις, κυρώσεις και έμμεσες συγκρούσεις στην ευρύτερη περιοχή.

Η Εμπλοκή στον Πόλεμο Ιράν-Ιράκ (1980-1988)

Καθώς ο πόλεμος μεταξύ Ιράν και Ιράκ ξέσπασε το 1980, οι ΗΠΑ υιοθέτησαν μια στρατηγική που υποστήριζε το καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν, προκειμένου να ανακόψουν την επεκτατική ροπή της θεοκρατικής Τεχεράνης.

Παρά τη δημόσια ουδετερότητα, οι ΗΠΑ παρείχαν στρατιωτική και πληροφοριακή βοήθεια στο Ιράκ, ενώ παράλληλα εμπλέκονταν σε μυστικές επιχειρήσεις, όπως το σκάνδαλο Iran-Contra, όπου παράνομα πωλούσαν όπλα στο Ιράν και χρησιμοποιούσαν τα έσοδα για τη στήριξη ανταρτών στη Νικαράγουα.

Η πολεμική σύγκρουση, που κόστισε εκατοντάδες χιλιάδες ζωές, εδραίωσε την εχθρότητα μεταξύ Ιράν και ΗΠΑ και περιέπλεξε τις σχέσεις τους στην περιοχή.

Το Πυρηνικό Πρόγραμμα και η διεθνής αντιπαράθεση

Το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν άρχισε να ανησυχεί σοβαρά τη Δύση στις αρχές του 2000, με τις ΗΠΑ να υποστηρίζουν ότι το Ιράν επιδιώκει την κατασκευή πυρηνικών όπλων. Το Τεχεράνη επέμεινε στον ειρηνικό χαρακτήρα του προγράμματός της.

Το 2015, υπό τη διεθνή διπλωματική πίεση, το Ιράν υπέγραψε το JCPOA (Joint Comprehensive Plan of Action) μαζί με τις ΗΠΑ, τη Ρωσία, την Κίνα, τη Βρετανία, τη Γαλλία και τη Γερμανία. Η συμφωνία προέβλεπε σημαντικούς περιορισμούς στο πυρηνικό πρόγραμμα και ελέγχους από τον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας, σε αντάλλαγμα για την άρση οικονομικών κυρώσεων.

Ωστόσο, το 2018 η κυβέρνηση Τραμπ αποχώρησε μονομερώς από τη συμφωνία, επαναφέροντας σκληρές κυρώσεις που επέφεραν σοβαρά πλήγματα στην ιρανική οικονομία, αυξάνοντας την ένταση.

Η περίοδος μετά το 2018: Κλιμάκωση και στρατιωτικές συγκρούσεις

Μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ από το JCPOA, το Ιράν άρχισε σταδιακά να παραβιάζει τους όρους της συμφωνίας, αυξάνοντας το εμπλουτισμό ουρανίου και αρνούμενο να συνεργαστεί πλήρως με τους διεθνείς ελεγκτές.

Το 2020, η δολοφονία του Ιρανού στρατηγού Κασέμ Σουλεϊμανί από αμερικανικό drone στην Βαγδάτη σηματοδότησε την πιο σοβαρή στρατιωτική κρίση μεταξύ των δύο χωρών εδώ και δεκαετίες. Η Τεχεράνη απάντησε με πυραυλικές επιθέσεις σε αμερικανικές βάσεις στο Ιράκ, ενώ παράλληλα υποστηρίζει παραστρατιωτικές ομάδες σε Συρία, Λίβανο και Υεμένη, που συγκρούονται με αμερικανικούς συμμάχους.

Η περίοδος αυτή σηματοδοτεί μια απειλητική κλιμάκωση που έχει ανησυχήσει έντονα τη διεθνή κοινότητα για τον κίνδυνο μιας ευρείας πολεμικής σύρραξης.

Στα πρόθυρα του Γ' Παγκοσμίου

Η «Νύχτα των Σφυριών», όπως ήδη αποκαλείται η αιφνιδιαστική αμερικανική επίθεση σε πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν, είναι πλέον γεγονός. Ταυτόχρονα, οι εντάσεις στον Περσικό Κόλπο επαναφέρουν φαντάσματα που η διεθνής κοινότητα προσπάθησε μάταια να εξορκίσει από το 2003.

Η Ουάσινγκτον εξαπέλυσε ταυτόχρονες επιθέσεις σε τουλάχιστον τρεις από τις σημαντικότερες πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν: Fordow, Natanz και Ισφαχάν. Με τη χρήση stealth βομβαρδιστικών B‑2, πυραύλων Tomahawk και βομβών bunker‑buster MOP, οι Αμερικανοί φέρεται να έπληξαν θωρακισμένα υπόγεια συγκροτήματα τα οποία, σύμφωνα με αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών, συνέχιζαν τον εμπλουτισμό ουρανίου σε επίπεδα οριακά για την παραγωγή πυρηνικών όπλων.

Στρατιωτικές πηγές στον Λευκό Οίκο έκαναν λόγο για «απολύτως επιτυχημένη αποστολή» και ο Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ δήλωσε πως «ό,τι απειλούσε την ειρήνη στη Μέση Ανατολή και πέρα από αυτήν, δεν υπάρχει πια». Η επιχείρηση φέρεται να πραγματοποιήθηκε χωρίς απώλειες για τις δυνάμεις των ΗΠΑ, ενισχυόμενη με δορυφορική καθοδήγηση από το Ισραήλ.

Αντίπαλοι σε μια τραχύτατη περιοχή

Η Μέση Ανατολή αποτελεί μια από τις πλέον ευαίσθητες γεωπολιτικές ζώνες στον κόσμο, με ενεργειακά αποθέματα τεράστιας σημασίας για την παγκόσμια οικονομία.

Το Ιράν, με τη στρατηγική του θέση και το δίκτυο συμμαχιών του (Χεζμπολάχ, Χούθι, φιλοϊρανικές πολιτοφυλακές), θεωρείται περιφερειακή υπερδύναμη που προσπαθεί να επηρεάσει την ισορροπία δυνάμεων σε βάρος των ΗΠΑ και των συμμάχων τους.

Από την πλευρά τους, οι ΗΠΑ επιδιώκουν να περιορίσουν αυτή την επιρροή, υποστηρίζοντας το Ισραήλ, τη Σαουδική Αραβία και άλλους συμμάχους, ενώ διατηρούν σημαντική στρατιωτική παρουσία στην περιοχή.